Francisco Goya
Francisco Goya y Lucientes (ur. 30 marca 1746, zm. 15 kwietnia 1828 w Bordeaux), malarz królewski na dworze hiszpańskim za panowania Karola III Burbona, Karola IV Burbona i Ferdynanda VII Burbona.
Biografia
Urodził się w ubogiej wsi Fuendetodos. Był synem José Goi i doñy Gracii Lucientes. Jego ojciec w owym czasie porzucił zawód pozłotnika (czym zajmował się poprzednio w Saragossie) i zajął się uprawą roli. Matka pochodziła ze zubożałej hiszpańskiej rodziny szlacheckiej, która w Fuendetodos miała niewielkie posiadłości ziemskie. Od 1760 roku rodzina zamieszkała w Saragossie, a José Goya powrócił do zawodu pozłotnika. Francisco miał pięcioro rodzeństwa.
Miejscowy ksiądz, ojciec Salcedo, zwrócił uwagę na zdolnego chłopca i zaprowadził go do warsztatu malarza i dekoratora kościołów don José Luzan y Martineza. Francisco został u niego czeladnikiem. Luzan y Martinez był rzemieślnikiem i cenzorem "bezecnych malowideł" z polecenia trybunału Inkwizycji. Tam Francisco, kopiując wzory z dzieł dawnych mistrzów, poznał zasady rysunku i techniki malarskiej.
- Edukacja
W 1763 roku Goya wyjechał do Madrytu. Jako siedemnastolatek próbował dostać się na Akademię San Fernando w Madrycie, którą kierował w owym czasie Czech, Anton Raphael Mengs, będący zwolennikiem klasycyzmu. Mengs ignorował ostatniego wielkiego malarza weneckiego Giovanniego Battistę Tiepolo, który dekorował freskami sufit sali tronowej w pałacu królewskim w Madrycie, w stylu i kolorach późnego baroku. Kolor Tiepola zachwycił Goyę, ale nie pomogło mu to dostać się na Akademię. Mengs otaczał się ludźmi, którzy naśladowali jego malarstwo lub wzory antyczne. Niepowodzeniem zakończyła się także następna próba, podjęta trzy lata później. Pierwsze miejsce zajął wówczas Ramon Bayeu, brat członka jury Francisca Bayeu. Najprawdopodobniej był to przejaw nepotyzmu, który utrudniał start artystom utalentowanym. Artyści zgromadzeni wokół Mengsa okazali się artystami miernymi, jedynie sam mistrz został odnotowany w historii sztuki. Po tej "klęsce" Goya wstąpił na cztery lata do szkoły Francisca Bayeu - malarza dworskiego i członka jury - gdzie kopiował dzieła antyku. W ten sposób Goya odebrał solidne wykształcenie, choć nie mógł realizować swoich artystycznych zamierzeń.
- Początek kariery, małżeństwo
W 1770 roku młody Goya wyjechał do Rzymu, a później do Parmy. Tam uczestniczył w konkursie malarskim i dzięki nabytym umiejętnościom charakterystycznym dla malarza uprawiającego modny wówczas styl (klasycyzm), ale i z domieszką weneckiego koloru przejętego od Tiepola, zdobył drugą nagrodę. Powrócił do kraju jako malarz wyróżniony w Italii. Dostał propozycję namalowania fresku na chórze w kościele Nuestra Señora del Pilar w Saragossie. Jego projekt został zaakceptowany, a w 1772 roku ukończone malowidło zdobyło uznanie publiczności. W następnym roku Goya ożenił się z Josefą Bayeu, siostrą słynnego wówczas malarza i dawnego nauczyciela. Mieli pięcioro dzieci, z których przeżyło tylko jedno: syn Javier.
Szwagier, Bayeu, wprowadził Goyę do królewskiej manufaktury arrasów Santa Barbara. Manufakturą zarządzał Mengs, który zlecił poleconemu przez Bayeu malarzowi wykonanie serii projektów na gobeliny. Goya dostarczył 30 projektów w ciągu trzech lat i stał się względnie zamożnym człowiekiem. Następnym zleceniem była seria rycin, według portretów pędzla Diego Velazqueza. W 1780 roku Goya został jednogłośnie przyjęty w poczet członków Akademii San Fernando. Jako świeżo upieczony akademik wszedł w artystyczny konflikt ze swoim dawnym promotorem, Bayeu. Konflikt okazał się tym bardziej bolesny, że żona Goi, Josefa z domu Bayeu - stanęła po stronie brata, a nie męża. W roku następnym umarł ojciec Goi i siostra Rita.
- Na dworze królewskim
{galeria:344px-Goja_Kukla.jpg} |
{galeria:373px-Goya_Karol3.jpg} |
{galeria:432px-Goya_Martinez.jpg} |
{galeria:461px-Goya_Shoot.jpg} |
W 1783 roku Goya wyjechał do Arenas de San Pedro, gdzie na zlecenie don Luisa (brata Karola III) portretował jego rodzinę. Wkrótce sam król Karol III zechciał mieć swój portret pędzla malarza. Uznanie członków królewskiej rodziny stało się początkiem zawrotnej kariery Goi. Wszyscy chcieli mieć portret malowany przez malarza rodziny królewskiej. Wkrótce w 1786 roku Goya oficjalnie został mianowany malarzem królewskim, a w 1789 roku już przez Karola IV - pierwszym malarzem nadwornym. (W tym samym czasie we Francji wybuchła rewolucja francuska). Na zlecenie króla Goya malował projekty gobelinów. Buntował się przeciw temu zajęciu - jako niegodnemu dla królewskiego malarza - ale był zależny od swojego mocodawcy i nie potrafił mu odmówić - ryzykując karierę. Z tego okresu pochodzi m.in. projekt gobelinu Kukła. Goya stał się zamożnym i uznanym malarzem. Schlebiał mu poklask arystokracji. Uczył się francuskiego i podpisywał swoje prace Francisco de Goya. Jednocześnie przeżywał dramat jako artysta, który marnuje swój talent na głupstwa. Projektowane przezeń gobeliny, zamawiane przez króla, były na życzenie Karola IV wiejskimi sielankami utrzymanymi w duchu rokokowego sentymentalizmu. Projekty gobelinów i portrety Goi, jak np. Portret Sebastiana Martineza, artystycznie zupełnie nie przystawały do siebie.
{galeria:416px-Goya_alba2.jpg} |
{galeria:500px-Goya_Miracle.jpg} |
{galeria:730px-Goya_Karol.jpg} |
{galeria:341px-Goya_Chinchon.jpg} |
Oszałamiający sukces malarza, ale i uzależnienie od monarchy przerwała w roku 1792 poważna choroba Goi. Artysta przez prawie rok walczył ze śmiercią, paraliżem i ślepotą - doszedł do zdrowia tylko częściowo - pozostał głuchy, lecz głuchota wyostrzyła jeszcze bardziej jego wrażliwość wzrokową. (W tym czasie we Francji król Ludwik XVI i jego żona Maria Antonina zostali zgilotynowani). Po roku Goya wrócił do malowania. W 1795 roku, po śmierci swojego szwagra Bayeu, Goya został dyrektorem Akademii San Fernando, do której tak trudno było mu się dostać. W roku następnym namalował pierwszy portret ekscentrycznej i niewiernej księżnej Marii del Pilar Teresy Cayetany d'Alba, do której żywił uczucie miłości. Księżna Alby była uznawana za najpiękniejszą kobietę Hiszpanii. Po śmierci księcia Alby, malarz spędził wiele miesięcy w Sancular w Andaluzji w towarzystwie księżnej. Z tego okresu pochodzą rysunki, które Goya traktował jak ulotne szkice. Niezależność księżnej stała się lekcją niezależności dla malarza.
- Uniezależnienie
W roku 1797 porzucony Goya powrócił do Madrytu i stworzył serię 80 rycin Kaprysy wydanych w 1799 roku. Rozpoczął się wówczas nowy okres w jego twórczości. Kaprysy to świadectwo całkowitej niezależności artysty - nie była to kapryśność typowa dla księżnej Alby - ale krytyka wszelkich przejawów społecznej niesprawiedliwości; włącznie z postanowieniami trybunału Inkwizycji, np. sprawa Galileusza. Lapidarnym określeniem tematyki całego cyklu może być tytuł jednej z rycin: Kiedy rozum śpi, budzą się upiory. Goya, obawiając się o los rycin, ofiarował je panującemu królowi Karolowi IV, nie dlatego, że cenił go jako kolekcjonera sztuki, ale aby uchronić grafiki przed Inkwizycją. W roku 1798 Karol IV zlecił Goi wykonanie fresków w nowym kościele w San Antonio de la Florida niedalego Madrytu. Freski te to największe osiagnięcie Goi w zakresie malarstwa sakralnego. Tutaj Goya zastosował swoje własne ujęcie formy, polegające na szybkim nanoszeniu farby na podłoże, tak że dukt pędzla był dobrze widoczny. Dawniej było to przyczyną sporu z Bayeu i odrzucenia pracy przez zamawiających, którzy żądali "dokończenia dzieła" - tym razem publiczność zaakceptowała takie malarstwo.
{galeria:398px-Goya_Caprichos3.jpg} |
{galeria:422px-Goya_Caprichos1.jpg} |
{galeria:422px-Goya_Caprichos4.jpg} |
{galeria:413px-Goya_Caprichos2.jpg} |
W latach 1800-1801 Goya namalował Portret rodziny królewskiej, który określany jest mianem arcydzieła sztuki portretowej wszystkich czasów. Portretował wielu arystokratów, ich żony i dzieci. Jego wnikliwe spojrzenie i pewna ręka wydobywały psychologiczne subtelności portretowanych osób - a Goya-malarz nie był juz bezkrytyczny wobec arystokratów i uwidaczniał ich słabości i wady - przedstawiał prawdę psychologiczną portretowanych osób. Z tego okresu pochodzą zapewne też dwa słynne obrazy Goyi Maja naga i Maja ubrana namalowane najpewniej około roku 1805 na zlecenie Godoya, królewskiego ministra. Nie wiadomo kto pozował do tych obrazów, a to, iż była to księżna Alba, to plotka, gdyż księżna umarła w roku 1802 w wieku 40 lat. Rok 1808 to początek lat okupacji Hiszpanii przez Francuzów pod wodzą Napoleona Bonaparte. Rewolucja francuska dotarła w ten sposób do Hiszpanii i zmiotła dawną potegę hiszpańskiej monarchii. Z tego roku pochodzi obraz Kolos (albo Panika). Obraz jest tak wymowny, iż nie potrzebuje komentarza. Podobnie jak Rozstrzelanie powstańców madryckich 3 maja 1808 roku - obraz namalowany w roku 1814 po zakończeniu okupacji francuskiej i dojściu do władzy Ferdynanda VII.
{galeria:800px-Goya_Maja_ubrana2.jpg} |
{galeria:543px-The_Giant_by_Goya.jpg} |
{galeria:782px-Francisco_de_Goya_y_Lucientes_023.jpg} |
W czasie wojen napoleońskich Goya stworzył swój najbardziej dramatyczny cykl rycin Okropności wojny. Przy tym cyklu Goi obraz Wolność wiodąca lud na barykady Eugene Delacroix wydaje się dziecinnie niedojrzały, wręcz naiwny. W latach okupacji francuskiej, w roku 1812, zmarła żona malarza, Josefa. Po wojnie Goya portretował Ferdynanda VII, ale stosunki z hiszpańskim królem były bardzo chłodne. Goyę podejrzewano o współpracę z byłym okupantem; namalował bowiem w 1812 roku portret Wellingtona. Hiszpanie nie wiedzieli, iż w trakcie malowania tego obrazu niemal nie doszło do potyczki pomiędzy Anglikiem a Hiszpanem, bowiem Goya "wstawił" głowę Anglika w tors Godoya, na nieukończonym portrecie konnym nielubianego ministra (i wroga) i oddał tak przerobiony portret konny po piętnastu dniach od zamówienia. Wszystko to ponoć doprowadziło Anglika do wściekłości i doszło do poważnego zatargu z malarzem, podczas którego Goya sięgnął po pistolet, a Anglik po szpadę. Zajście z trudem załogodzili obecni przy nim ludzie. Z kolei Inkwizycja wezwała malarza, aby wytłumaczył okoliczności powstania obrazu Maja naga. W atmosferze nieufności i podejrzeń, w roku 1819, Goya opuścił Madryt i nabył Quinta del Sordo, tzw. Dom Głuchego (poprzedni właściciel domu też był głuchy). Tam zamieszkał wraz z ostatnią kobietą swojego życia, młodą Leokadią Zorillą (Weiss), oraz ich córką Marią del Rosario. Pod koniec 1819 roku Goya przeżył nawrót choroby, ale tym razem wyszedł z niej obronną ręką. Po odzyskaniu zdrowia stworzył najbardziej tajemniczy i pesymistyczny cykl fresków malowanych olejno bezpośrednio na tynku, tzw. Czarnych obrazów 1820-1824, które zostały przeniesione później na płótno i obecnie znajdują się w Muzeum Prado. Obrazy te to przejmująca wizja upadku dawnego świata, obraz nędzy i rozpadu tradycyjnych wartości, zniszczenia i samozagładzy; np.: Saturn pożerający jedno ze swoich dzieci. Malowidła wypełniały ściany Quinta del Sordo: siedem na parterze i siedem na piętrze. Ostatnim malowidłem na piętrze był Pies, który w porównaniu do innych jest wyrazem nadziei. Pies wystawia łeb poza plamę czerni - tam, gdzie rozpoczyna się bliżej nie określona, ale świetlista przestrzeń.
- Ostatnie lata życia
W 1824 roku 78-letni Goya opuścił Quinta del Sordo i Hiszpanię i zamieszkał w Bordeaux, wraz z 36-letnią wówczas Leokadią oraz 10-letnią Marią del Rosario. Tam powstał cykl rycin Tauromachia - walki byków Patrz: Commons. Tam także Goya skończył cykl rycin Disparates (Szaleństwa) (1815-1824), który został wydany wraz z Okropnościami wojny już po śmierci artysty. Cykl Disparates został nazwany przez wydawców z Akademii San Fernando Przysłowiami, bowiem nie znali oni autorskich odbitek z pracowni Goi, gdzie pojawiały się tytuły Disparate. Jednym z piękniejszych i optymistycznych późnych obrazów Goi jest Mleczarka, podobna w nastroju do wcześniejszej Nosicielki wody.
Ostatnie lata życia Goi to dalsze twórcze eksperymenty z technikami graficznymi. Goya był pionierem rozwoju litografii w Hiszpanii (Tauromachia). Wykonał też czterdzieści miniatur na kości słoniowej techniką wynalezioną przez siebie. Wiele klopotów przysporzyły badaczom rysunki wykonywane przez Goyę wspólnie z małą Rosarito. Nie wiadomo, które z nich rysował Goya, które są dziełem ich obojga, a które 10-12-letnia Rosarito zrobiła sama - miała bowiem genialny dar naśladowania swojego mistrza.
Spuścizna
Wszystkie Rysunki Goi zostały zebrane w ośmiu Albumach i oznaczone literami od A do H. Albumy ukazują, jak zmieniał się stosunek Goi do rysunków; od szybkich notatek i funkcji pomocniczej ku traktowaniu ich jak prace autonomiczne, posiadające pełną wartość artystyczną.
Czas pokazał, iż Francisco Goya to malarz nieprzeciętny także wśród najwybitniejszych. Nikt wcześniej, ani później, nie był tak wszechstronny. Goya kształcony za młodu na malarza klasycystycznego był jednocześnie kontynuatorem tradycji weneckiej i barokowej, co zawdzięczał kontaktowi z Giovannim Tiepolo, a jeszcze bardziej swojemu zachwytowi nad dziełami Diego Velazqueza. Goya udowodnił, że nie było sprzeczności pomiędzy klasycyzmem a tradycją Baroku. (Tę sprzeczność widział jedynie zbyt "biurokratyczny" Czech, Mengs. Druga nagroda na konkursie w Parmie potwierdziła to). Hiszpan malował freski o treści religijnej w świątyniach, portrety monarchów i papieży (np. Św. Grzegorz), tak jak jego wielcy poprzednicy. Ale wydarzenia dziejowe sprawiły, że ten świat się załamał, a taka sztuka utraciła swoją aktualność. Według Józefa Supińskiego: Brak działania dla dobra ogółu przez jednostki posiadające władzę stał się źródłem upadku feudalnej budowy społecznej. Rewolucja francuska i jej ekspansja do Europy (w tym do Hiszpanii) poprzez żołnierzy Napoleeona spowodowała jeszcze więcej cierpień; jeszcze większy zamęt i upadek dobrych obyczajów. To wymagało zmiany koncepcji sztuki. Goya, zamierzając "dać świadectwo prawdzie" - jak mawiał - zreformował sztukę; nadał jej nowy wyraz (nowoczesny do dzisiaj) oraz nową funkcję, która była i jest nadal realizowana przez najwybitniejszych artystów. Tą funkcją jest walka artysty o społeczną sprawiedliwość. Zostało to później dobitnie wyartykułowane w romantyzmie, ale Goya był prekursorem w takim podejściu do sztuki. Można powiedzieć, że w osiągnięciu tej przemiany pomogła Goi choroba; pierwsza w roku 1792, druga w roku 1819. Obie choroby spotęgowały siłę wyrazu jego sztuki. Goya, wychodząc z objęć "pewnej śmierci", odrzucał nie tylko towarzyskie konwenanse i artystyczne kanony, ale przede wszystkim lęk. Dzięki talentowi, odwadze i ich sile, wykreował nowe oblicze sztuki, aż po wiek XX. Goya stał się źródłem inspiracji dla malarzy swojego i następnego stulecia; Delacroix, Maneta, Daumiera, Muncha, symbolistów, impresjonistów, fowistów, surrealistów, ale przede wszystkim dla Pabla Picassa, który mawiał - wielki malarz rodzi się raz na sto lat.
El Greco
El Greco, właściwie Dominikos Theotokopulos, gr. Δομήνικος Θεοτοκόπουλος (ur. 1541 w Fodele na Krecie, zm. 7 kwietnia 1614 w Toledo), malarz i rzeźbiarz hiszpański pochodzenia greckiego, jeden z najwybitniejszych przedstawicieli manieryzmu.
Biografia
W początkowym okresie swojej twórczości, jeszcze na Krecie, malował ikony. W roku 1568 wyjechał do Wenecji, gdzie prawdopodobnie przebywał w pracowni Tycjana. El Greko poznał i zachwycił się kolorem obrazów Tintoretta. Wpływ Tycjana i Tintoretta będzie widoczny w jego malarstwie.
Od roku 1570 El Greko przebywał w Rzymie na dworze kardynała Alessandro Farnese. Poznał tam twórczość Rafaela i Michała Anioła, do których miał jednak stosunek krytyczny zarzucając im przywiązywanie zbyt dużej uwagi do rysunku i zmniejszenie roli koloru. Dodatkowo konflikt z Vasarim spowodował, że w 1577 zdecydował się opuścić Rzym.
Osiadł w Toledo, gdzie pracował do śmierci i gdzie powstały jego najbardziej dojrzałe dzieła, wykonywane głównie na zamówienie Kościoła katolickiego, dążącego do odbudowy swojego znaczenia w Hiszpanii, co dzisiaj nazywamy kontrreformacją.
Twórczość
W twórczości El Greca dominuje malarstwo religijne. Malował także portrety; najbardziej znany to Dama w Futrze najprawdopodobniej portret ukochanej Jerónimy de las Cuevas, z którą miał syna Jorge Manuela (Jorge także został malarzem; pozostawał pod wpływem ojca, ale nie dorównał mu talentem). Poboczny temat stanowiły sceny mitologiczne Laokoon i pejzaż Widok Toledo. El Greco zajmował się również projektowaniem architektury i rzeżbą (najczęściej związaną z projektowanym obiektem), ale był to zaledwie margines jego działalności malarskiej.
Po śmierci jego twórczość uległa zapomnieniu, odkryto ją ponownie dopiero w końcu XIX wieku, kiedy doceniono jego silny indywidualizm i ekspresję. Swobodna forma, rysunek i kolor El Greca wpłynęły na artystów takich, jak Paul Cézanne, Pablo Picasso i Jackson Pollock. Wydłużenie postaci, będące wyrazem artystycznej transformacji, było interpretowane w XIX wieku, przez artystycznych laików, jako wyraz wady wzroku (astygmatyzm), zamiast jako świadomy zabieg artystyczny, indywidualizm i uduchowienie wizji malarskiej.
Jedyny obraz malarza w Polsce ("Ekstaza św. Franciszka") znajduje się od 15 października 2004 roku w ekspozycji otwartej Muzeum Diecezjalnego w Siedlcach. Nigdy wcześniej nie był prezentowany publicznie.
Ważniejsze dzieła
- El Greco
- Wniebowzięcie NMP (1577)
- Obnażenie z szat (1579)
- Pogrzeb hrabiego Orgaza (1586)
- Widok Toledo (1597-1599)
- Laokoon (1610)
- Zwiastowanie (1605-1612)
- Ekstaza św. Franciszka
- Zesłanie Ducha Świętego
Juan Gris
Juan Gris (właściwie Jose Victoriano Gonzales) (ur. 23 marca 1887 w Madrycie - zm. 11 maja 1927 w Boulogne-sur-Seine), malarz hiszpański, przedstawiciel kubizmu, który całe życie mieszał we Francji.
Kształcił się w Madrycie, a następnie pod uczył się malarstwa pod kierunkiem malarza Jose Maria Carbonero. W roku 1906 wyjechał do Francji, gdzie osiadł na stałe. Był znajomym Pablo Picasso i razem z nim miał pracownię w Le Bateau-Lavoir na Montmartre w Paryżu. Obracał się w kręgach paryskiej awangardy artystycznej. Początkowo pracował jako rysownik, później uległ wpływom kubizmu analitycznego, a potem także syntetycznego.
W roku 1912 uczestniczył w wystawie grupy Section d'Or.
Malował głównie martwe natury w spokojnej, stonowanej palecie barw.
Tworzył także projekty teatralne dla baletów Diagilewa.
Jego najbardziej znane dzieła to :
- W hołdzie Picassowi
- Portret M. Raynala
- Umywalnia
- Trzy karty
- Martwa natura z syfonem
- Torebka kawy
- Album
Pablo Picasso
Pablo Picasso właściwie Pablo Ruiz Blasco (ur. 25 października 1881 w Maladze w Hiszpanii, zm. 8 kwietnia 1973 w Mougins we Francji) jest uznawany za jednego z najwybitniejszych artystów XX wieku. Był przede wszystkim malarzem, ale zajmował się także rzeźbą, grafiką oraz ceramiką. Picasso i Georges Braque byli twórcami nurtu malarstwa zwanego kubizmem.
Talent Picassa odkrył jego ojciec, który był znakomitym rysownikiem. Następnie kształcił się w Hiszpanii, później w Paryżu 1900-1902, gdzie znaczny wpływ na jego twórczość miało zetknięcie z postimpresjonistami oraz Henri Toulouse-Lautreciem. W latach 1901-1904 prace Picassa określa się jako okres niebieski. Były to dzieła utrzymane w kolorycie melancholijnym, ukazujące tematykę i postaci osób biednych (Życie, Stary gitarzysta, Dwie siostry, Prasowaczka).
Po tym okresie twórczość Picassa weszła w okres różowy, między innymi sceny z życia cyrkowców (Dziewczyna na kuli, Kuglarze, Toaleta, Rodzina arlekina).
Od roku 1907 Picasso pod wpływem Paula Cézanne'a oraz sztuki iberyjskiej i afrykańskiej rozpoczął twórcze eksperymenty z geometryzacją i uproszczeniem formy, które dały początek kubizmowi (Panny z Avignonu, Portret Gertrudy Stein). W dalszym okresie po współpracy z Braque'iem skrystalizowały się zasady kubizmu analitycznego, hermetycznego i syntetycznego.
Następne lata charakteryzowały ciągłe poszukiwania twórcze. Gdy wybuchła wojna domowa w Hiszpanii opowiedział się po stronie republikańskiej, a w roku 1937 za 200 tys. peset namalował słynną Guernicę, obraz wystawiony w Pawilonie Hiszpanii na Wystawie Światowej w Paryżu. Okres II wojny światowej spędził w Paryżu, w roku 1944 wstąpił do Francuskiej Partii Komunistycznej, a po wojnie zaangażował się po stronie ruchów lewicowych i pokojowych.
Między innymi wziął udział w Kongresie we Wrocławiu w 1948 roku oraz namalował obrazy antywojenne (Masakra w Korei, Wojna i Pokój). Okres twórczości powojennej Picassa jest bardzo bogaty, różnorodny i nie poddający się klasyfikacji. Na tle sztuki XX wieku osobowość twórcza Picassa miała olbrzymi wpływ na każdą dziedzinę współczesnej plastyki.
Twórca kubizmu zmarł w 1973 roku.
WIĘCEJ O PICASO....
Salvador Dalí
Salvador Dalí, pełne nazwisko: Dalí i Domènech, Marqués de Pubol. hiszpański malarz, jeden z najbardziej znanych surrealistów. Jest jednym z najciekawszych artystów XX wieku. Postrzegany bywał jako skrajny ekscentryk, wymyślił własną metodę "paranoiczno-krytyczną". Jego postępowanie budziło wiele kontrowersji, nawet po śmierci. Urodził się 11 maja 1904 w małym mieście Figueres w Katalonii, w północnej Hiszpanii, w rodzinie notariusza. Jego talent artystyczny był widoczny już w dzieciństwie. Lekcje rysunku zaczął pobierać w wieku dziesięciu lat, a mając lat czternaście zaczął z sukcesem wystawiać swoje obrazy. Jego pierwsze zauroczenie sztuką wiązało się z impresjonizmem, który poznawał dzięki znajomemu ojca i przyjacielowi Picassa, katalońskiemu artyście malującemu w stylu impresjonistycznym, Ramonowi Pichot. W wieku 23 lat dostał od ojca prasę drukarską.
W 1921 r. Dalí rozpoczął studia w Królewskiej Akademii Sztuki w Madrycie. Dwa razy został wydalony, nigdy nie podszedł do egzaminów końcowych. Jego zdaniem był bardziej wykwalifikowany niż osoby, które miałyby go egzaminować. W okresie tym interesował się malarstwem prerafaelitów i malarstwem metafizycznym Giorgio de Chirico'a.
W 1928 r. przeprowadził się do Paryża, gdzie poznał hiszpańskich artystów Pabla Picassa i Joana Miró. Za wstawiennictwem tego ostatniego Salvador Dali stał się pełnoprawnym członkiem grupy surrealistów. Skupiali się oni wokół André Bretona, twórcy trzech Manifestów surrealizmu, pierwszego z 1924 r. André Breton pełnił rolę przywódcy grupy i twórcy teorii surrealizmu. W roku 1928 powstał pierwszy obraz Dalego uznawany za surrealistyczny: Krew jest słodka jak miód. Dalí w krótkim czasie stał się znaczącą postacią w tej grupie. Dopiero w 1937 r. Dali został wykluczony z grupy - zarzucano mu popieranie faszyzmu, a także chciwość.
Do 1929 r. Dalí wchodził na drogę surrealizmu, która miała uczynić go sławnym: prowadziła ona w świat podświadomości przywoływany podczas snu. Surrealizm bazował na teorii filozoficznej twórcy psychoanalizy Sigmunda Freuda. Obraz płonących żyraf czy topniejących zegarów stał się znakiem firmowym artysty. Dalí już na tym etapie twórczości znajdował inspiracje także wśród dzieł wielkich malarzy dawnych stuleci, szczególnie epoki Renesansu.
Poznanie Gali w 1929 miało wielki wpływ na życie i twórczość artysty. Gala, czyli Helena Diakonova, była rosyjską imigrantką, starszą od Dalego o 10 lat. Kiedy ją poznał, była żoną poety Paula Eluarda. Gala odeszła od męża i wybrała życie z Dalím. W 1932 r. rozwiodła się z Paulem Eluardem, żeby w 1934 r. wziąć z Dalím ślub cywilny w Paryżu, a w 1958 r. ślub kościelny. Stała się jego towarzyszką, muzą, miłością, modelką, opiekowała się również finansami artysty. Najważniejsze jest jednak to, że wprowadziła czynnik stabilizujący w jego życie – to ona kierowała jego sukcesem w 1930 r. podczas wystaw w Europie i Stanach Zjednoczonych.
W 1933 r. Salvador Dalí miał pierwszy indywidualny pokaz w Nowym Jorku. Rok później odwiedził jeszcze Stany Zjednoczone, dzięki pożyczce w wysokości 500 dolarów od Pabla Picassa. W latach II wojny światowej osiadł w Stanach Zjednoczonych. Odbyło się tam szereg głośnych wystaw, między innymi retrospektywa surrealistów w Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Nowym Jorku. Poza tworzeniem wielu wywierających silne wrażenie obrazów, Dalí pozyskał uwagę mediów dzięki odgrywaniu roli surrealistycznego błazna. Sporo zarobił, co André Breton skwitował pogardliwie, tworząc anagram od jego imienia i nazwiska Avida Dollars (chciwy na dolary).
Dalí stał się modny wśród amerykańskich wyższych sfer. Sławy takie jak Jack Warner, czy Helena Rubinstein zamawiały u niego portrety. Dalí wziął udział w kręceniu filmu razem z Alfredem Hitchcockiem, wracając niejako do korzeni, gdyż jego przygoda z kinem zaczęła się w 1928 r. od współpracy z Luisem Buñuelem nad filmem Pies andaluzyjski. Zajmował się również projektowaniem biżuterii oraz odzieży dla Coco Chanel.
W 1948 r. Dalí wraz z Galą wrócili do Europy, spędzali większość czasu w rezydencjach w Hiszpanii i Francji. Dalí zaczął rozwijać swe zainteresowania nauką, szczególnie psychologią i historią, wiedzę czerpał z pism naukowych. Wykorzystywał ją w swojej sztuce, ale także sięgał do źródeł religijnych, szczególnie do mistycyzmu. Wyraźne są też u Dalego odwołania do wielkich mistrzów malarstwa, takich jak Rafael, Velasquez, czy Ingres.
W 1974 r. Dalí otwiera zaprojektowane przez siebie muzeum - Teatro Museo Dalí w rodzinnym mieście Figueras. Gmach został urządzony z pozostałości teatru, który został zbombardowany podczasz Hiszpańskiej Wojny Domowej. Wybór miejsca był nieprzypadkowy gdyż, jak twierdził Dalí, całe jego życie było teatralne. Obok obrazów i instalacji Dalego w Muzeum znajdują się dzieła jego przyjaciół m.in. Ernsta Fuchs'a, Arno Breker'a czy Antoniego Pitxot'a.
Dalí wypowiedział wiele komentarzy na temat sztuki, w tym i taki: "Aby być surrealistą trzeba spędzić całe swoje życie na malowaniu oczu i nosów." 10 czerwca 1982 zmarła Gala. W maju 1983 Dalí namalował swój ostatni obraz, "Jaskółczy ogon". Schorowany, zmarł 23 stycznia 1989.
Sztuka Dalego stała się już za jego życia znakiem handlowym, wielką ikoną mediów. Współczesnie można odnotować dużą popularność Dalego w Polsce. Krytycy sztuki osadzają jego twórczość w kontekście innych twórców surrealizmu (patrz: Giorgio de Chirico, René Magritte, Max Ernst, Hans Arp, Joan Miró, Francis Picabia, Yves Tanguy, Oscar Dominiguez).
Trzeba tu dodać, że Dali był malarzem wybitnym. Powiedział kiedyś: "Różnica między surrealistami, a mną jest taka, że ja jestem surrealistą". Jego obraz "Uporczywość pamięci", wyjątkowe dzieło, znany także jako "Miękkie zegary", stał się symbolem. Dali domalował zegary na obrazie, kończac go, zainspirowany rozpływającym się żółtym serem, który jadł wieczorem. Był ekscentrykiem, masturbował się przed lustrem, stwierdził, że gdyby nie spotkał Gali to zwariowałby w ciągu dwóch lat. W tym okresie życia namalował "Wielkiego masturbatora". Gala stała się elementem jego obrazów. Zajmował się wieloma rzeczami, pociągały go możliwości filmu, miał współpracować z Disneyem, ale ten zrezygnował.
źródło: wikipedia.pl